De vrije wil van Renaud Hardy (vervolg)

Neurologen noemen het heel onwaarschijnlijk dat zijn parkinson-medicatie Renaud Hardy deed moorden. ‘Hooguit heeft het de dingen doen escaleren.’

De consternatie was groot toen neuroloog Chris Van der Linden op de rechtszaak tegen seriemoordenaar Renaud Hardy in Tongeren aanvoerde dat de man misdaden pleegde onder invloed van de medicatie die hij nam tegen de ziekte van Parkinson.

Kan zulke medicatie een mens zo ver drijven? ‘Het klopt dat medicatie tegen parkinson bij een minderheid van de behandelde patiënten – zowat 15 procent – een zogeheten impulscontrolestoornis teweegbrengt,’ zegt neuroloog en parkinson-specialist Wim Vandenberghe (KU Leuven). ‘Daar bestaan vier variaties in. Mensen krijgen een gokverslaving, een koopwoede, een overdreven hang naar zoetigheid of een verhoogd libido, hyperseksualiteit.’ In de zaak-Hardy gaat het om dat laatste.

‘Tegelijk is er mij uit de medische literatuur geen enkel geval bekend van een parkinsonpatiënt die agressie of moordlust aan de dag legde, laat staan zich tot een seriemoordenaar ontpopte’, zegt Vandenberghe. ‘Ik ken het dossier-Hardy niet, maar vanop afstand zou ik zeggen dat de medicatie hier onmogelijk tot zijn misdaden geleid kan hebben Ze kan wel tot een escalatie in zijn al agressieve of sadistische neigingen bijgedragen hebben. Ik ben geen juridisch expert, maar het zou me verbazen als de man op basis van het medicatie-argument vrijgepleit zou worden.’

Stigmatiserend voor parkinsonpatiënten

Zijn collega-neuroloog van de Universiteit Antwerpen, Patrick Cras, noemt het aanvoeren van medicatie in deze zaak ‘klinkklare nonsens’. ‘De bewering stoort mij als neuroloog en vind ik ook stigmatiserend voor alle parkinsonpatiënten.’

De medicatie is wel al voorwerp geweest van een rechtszaak, haalt Cras aan, met name in Frankrijk. ‘Maar het ging erom dat het neveneffect hyperseksualiteit niet op de bijsluiter vermeld stond. De fabrikant moest toen een fikse schadevergoeding betalen. Maar tot moord heeft dit nog nooit geleid.’

Antidepressiva in de bijlmoordenzaak

De zaak roept de vraag op of je überhaupt medicatie kunt inroepen als verschonende factor in je daden. ‘Dat is een ingewikkelde discussie waarover de deskundigen verdeeld zijn’, zegt professor David Roef, expert straf(proces)recht van de Universiteit van Maastricht. ‘Elke casus is uniek. Over deze kwestie met een verdachte met parkinson kan ik geen uitspraken doen.’

Roef verwijst wel naar verschillende rechtszaken in Nederland waar medicatiegebruik een rol speelde, en dan met name antidepressiva. Het gebruik werd daarin aangevoerd om ontoerekeningsvatbaarheid te claimen. Het antidepressivum paroxetine kwam bijvoorbeeld ter sprake in twee veelbesproken zaken bij onze noorderburen.

In de ‘bijlmoordenzaak’ (2008) werd de verdachte als ‘sterk verminderd toerekeningsvatbaar’ beschouwd. Het ging om een 64-jarige vrouw die tot zeven jaar cel werd veroordeeld voor de moord op haar man en dochter, waarna ze geprobeerd had zelfmoord te plegen. De verdachte leed al jaren aan een ernstige depressie waarvoor zij met medicijnen werd behandeld. Na maandenlang geen antidepressiva te hebben gebruikt, was ze enkele dagen voor de feiten opnieuw met paroxetine begonnen.

‘Prozac killings’

In de ‘Baflo-zaak’ (2011) werd een asielzoeker uit Benin veroordeeld nadat hij zijn Nederlandse vriendin in het gelijknamige plaatsje had doodgeslagen met een brandblusser. Hij schoot nadien een politieagent dood met diens wapen. De man was uitgeprocedeerd, maar zijn aanval van extreme agressie wordt eerder toegeschreven aan het feit dat hij datzelfde antidepressivum slikte.

In de VS werden vergelijkbare feiten al de ‘prozac killings’ gedoopt. Er wordt daar met wisselend succes getracht verdachten vrij te pleiten op deze grond.

Weinig kans op slagen

‘In de Nederlandse rechtspraak heeft zo’n medicatieverweer niet veel kans op slagen. Waar het om gaat, is het totaalbeeld, het geheel aan factoren die de toerekeningsvatbaarheid van een persoon kunnen beïnvloeden. Daarbij rijzen verschillende vragen. Is het meer de stoornis dan de medicatie die een invloed had? Was er ook drugsgebruik in het spel? Ligt het aan een verkeerde inname van de medicatie, zoals er plots mee stoppen? De precieze rol ervan bepalen is dus erg moeilijk.’

‘U kunt zich voorstellen dat de rechters niet vlug zullen kijken naar de rol van de medicatie indien er – behalve wetenschappelijke onduidelijkheid – ook nog sprake is van drugs of alcohol. Dan wordt al vlug culpa in causa aanvaard, eigen schuld.’

(De Standaard, 28/2/2018)