De vrije wilscepticus houdt er niet alleen bepaalde opvattingen op na, waarvan je de voornaamste terugvindt in een andere missietekst van Consequent ¨[link naar tekst]. Hij of zij wordt tevens gekenmerkt door een bepaalde houding waarmee hij mens en wereld benadert. Die houding houdt onder meer het volgende in:
- Vrije wilscepticisme is een conflictfilosofie. Menselijk handelen heeft geen ultieme zin. Zingeven aan het leven moet elk van ons zelf doen. Er is geen hiernamaals, geen God, geen bovennatuurlijke kracht die hierbij kan helpen. Van leven, geluk en zingeving heb je best geen onmogelijke of onrealistische verwachtingen, wil je niet ontgoocheld geraken of illusies voor werkelijkheid nemen. Maar een leven dat zich tot doel stelt om het leed, het verdriet, de pijn, het ongeluk en de ellende in deze wereld enigszins te verzachten, lijkt ons zonder meer een waardevolle missie. De vrije wilscepticus wil van de wereld een betere plek maken door het welzijn van mensen te verhogen. Conflicten bedreigen dit welzijn op specifieke wijze. Bij conflicten zijn mensen van oordeel dat anderen iets verkeerds hebben gedaan. Conflicten verdelen de wereld in daders en slachtoffers. Een conflict is altijd meer dan een dispuut, een discussie, een geschil of een ruzie. Bij een conflict voel je je gekwetst en ervaar je boosheid omdat je iets overkwam wat niet hoorde. Vrije wilscepticisme is een manier om conflicten te benaderen. Het is een filosofie om conflicten te vermijden, minimaal te houden of ze op te lossen wanneer het kan. In een conflictarme ruimte zijn mensen beter in staat tot geluk en relatieve (dus persoonlijke) zingeving.
- Vrije wilscepticisme verwijt niet maar probeert te begrijpen. In de benadering van het conflict vraagt de vrije wilscepticus zich af wat er fout ging en waarom het verkeerd liep? Je vraagt je niet af of iemand die fout ook kon vermijden en wie er uiteindelijk morele schuld voor die fout draagt. Op die laatste vraag is het antwoord overigens simpel: niemand! Een onderzoekende en constructieve instelling haalt het van een beschuldigende en verwijtende modus. Woede is hoogstens transitie-woede (Nussbaum). Kennis van de oorsprong en het verloop van het conflict staat altijd in functie van het herstel en (zoveel als mogelijk) in het oplossen ervan. Dat onze kennis altijd beperkt, onvolledig, voor herziening vatbaar is, houdt de vrije wilscepticus niet tegen om een zo betrouwbaar en objectief mogelijk beeld te krijgen van alle factoren die aan het conflict bijdroegen. Hoe meer kennis we verzamelen, hoe beter we het conflict begrijpen en hoe minder we geneigd zijn om daders of om onszelf dit conflict kwalijk te nemen. Maar beter begrijpen staat niet altijd gelijk aan begrip opbrengen, hoewel beide kunnen samenvallen wanneer blijkt dat niemand verkeerd handelde. In een wereld zonder vrije wil verdwijnen schuld, verdienste en morele verantwoordelijkheid maar niet fouten of gebreken die kwalificaties zijn van handelingen die niet aan vooropgestelde normen voldoen.
- Vrije wilscepticisme ziet een gedeelde menselijkheid. De vrije wilscepticus verzet zich tegen polarisatie tussen wij en zij, vriend en vijand, mens en onmens. Dader en slachtoffer delen altijd nog iets, een gedeelde menselijkheid maar ook een gedeeld onvermogen, want niemand is vrij van zwakheden of tekorten. Geen dader is zo verwerpelijk dat hij geen enkel waardevol kenmerk meer bezit. Overigens is een dader nooit verwerpelijk, dat zijn hoogstens zijn daden. Daders vallen niet samen met hun misdaden, net zoals helden altijd meer zijn dan de optelsom van hun heldendaden. Elke mens heeft zijn talenten en beperkingen waaraan hij overigens nooit verdienste of schuld heeft. Elke mens heeft het recht om op andere manier bekeken te worden, nooit exclusief negatief en nooit exclusief positief. Hoe fel het conflict ook is, dankzij die gedeelde menselijkheid hebben conflictpartijen altijd nog belangen, behoeften, ervaringen en gevoelens gemeen, die bruikbaar zijn om de aandacht van de onverenigbaarheden weg te leiden en die om te buigen naar een minder afkeurende interpretatie van wat de ander wil, doet of zegt. Gedeelde menselijkheid maakt empathie met dader en slachtoffer mogelijk, wat een eerste stap is in de richting van een herstelde verhouding.
- Vrije wilscepticisme kijkt naar de effectiviteit van maatregelen. De vrije wilscepticus werkt aan de kneedbare toekomst zonder af te rekenen met het onherroepelijke verleden. Een principiële aanpak vol goede bedoelingen en strakke logica interesseert hem niet wanneer die geen vruchten afwerpt. De belangrijkste vraag bij een voorgestelde maatregel of interventie is: “Werkt het”? Draagt die interventie werkelijk bij aan een herstel en/of een oplossing? Een conflict blijft een conflict wanneer je de effectieve interventie om het te laten ophouden (nog) niet gevonden hebt. Blijf niet stilstaan bij fout en schuld maar zoek ook naar de sleutel om herhaling van die fout te vermijden of – wanneer dat niet lukt – jouw positie ten opzichte van het conflict zo te veranderen dat het jouw welzijn en dat van anderen zo min mogelijk aantast. Hardnekkige problemen zijn in wezen dikwijls niet meer dan onsuccesvolle oplossingen. Veel is een kwestie van methodiek.
- Het vrije wilscepticisme vertrekt van kwetsbaarheid. Doen alsof een conflict je niet raakt of je boven een conflict stellen is ofwel ongeloofwaardig ofwel hoogst onmenselijk. Een conflict is maar een conflict omdat mensen gekwetst zijn of zich gekwetst voelen. Je onkwetsbaar wanen staat gelijk aan hoogmoed. Vroeg of laat komt er een moment dat je van je balkon valt. Een deelnemersperspectief op conflicten is cruciaal. Irritatie, boosheid, ja of zelfs wrok zijn normale menselijke reacties wanneer mensen iets verkeerds doen. Precies omdat conflicten ons diep treffen, hebben we er alle belang bij om ze op de juiste manier te benaderen. Je kwetsbaar tonen en je kwetsbaar opstellen is niet in strijd met onze filosofie. Maar gekwetst zijn is geen eindpunt, maar vormt net het begin van een zoektocht naar hoe je de bron van die kwetsuren zo kunt beïnvloeden dat de irritatie en frustratie verminderen of verdwijnen.
- Het vrije wilscepticisme houdt rekening met menselijke complexiteit en waardigheid. Vrije wilscepticisme zou verkeerd zijn wanneer het de mens als een uiterst complex wezen reduceert tot een dier, machine of robot die gedetermineerd is door zijn opvoeding, genen, hersenen of zelfs door zijn dieet. Dan zou een succesvolle interventie zich tot die oorzaken kunnen beperken. De invloed van minder tastbare en minder bestudeerde factoren zoals ideologische opvattingen, persoonlijke herinneringen, bewuste ervaringen zou je dan gerust mogen negeren. Zo ontstaat de mythe dat je onwenselijk gedrag met een simpel pilletje kunt bijsturen of dat je aan de hand van een hersenscan kunt voorspellen of iemand een normconforme burger wordt of niet. Dit reductionisme past niet in onze filosofie die net veel respect heeft voor het geheel en het samenspel van menselijke vermogens. Die filosofie erkent het belang van die aparte menselijke vermogens, met uitzondering van de vrije wil. Interventies manipuleren geen mensen, maar respecteren de menselijke complexiteit en waardigheid.
consequent.blog 